صدای پای قاتل خاموش می‌آید

صدای پای قاتل خاموش می‌آید براساس گزارش رسمی ‌پزشکی قانونی کشور، در تمام ماه‌های سال شاهد تلفات انسانی تعدادی از هموطنان‌مان در اثر مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن هستیم اما آمار حوادث و تلفات با افزایش برودت هوا به شدت افزایش می‌یابد...

 در سال‌های گذشته نزدیک به 70درصد مرگ‌های خاموش در 5 ماه پایانی سال یعنی با متوسط روزانه 4، 5 نفر رخ داده است. میزان متوسط تلفات انسانی در کشور به 9 نفر در روز نیز رسیده است (دی ماه 86) و بالاترین آمار شهر تهران نیز در 22 دی ماه 86 با 10 مورد تلفات انسانی و 22 نفر نجات‌یافته گزارش شده است. در گزارش اخیر سازمان هواشناسی، تکرار سرمای شدید در ماه‌های پایانی سال جاری مشابه سال 86 پیش‌بینی شده است که هم‌اکنون در آبان ماه شاهد آن هستیم و نگرانی بابت رشد آمار مرگ خاموش نیز بسیار جدی است. برای پیشگیری از این حوادث که یک فاجعه ملی محسوب می‌شود نیازمند همراهی و مساعدت‌ همه کارشناسان، مسوولان و دست‌اندرکاران در هر بخش و سازمانی و حتی جامعه پزشکی هستیم.
براساس نظرات کارشناسان مرتبط با پرونده‌های گازگرفتگی، بسیاری از کسانی که دچار گازگرفتگی می‌شوند علایم گازگرفتگی را در روزها و ماه‌های قبل از حادثه که به فوتشان منجر شده به اطرافیان خود اعلام کرده‌اند. بخشی از این افراد بابت سردرد و سرگیجه‌های موردی اما مکرر و حتی چند ساله به پزشک مراجعه کرده‌اند اما در غالب موارد به دلیل نداشتن علایم بیماری خاص مانند سرماخوردگی یا حساسیت، علت اصلی سردرد و سرگیجه آنها تشخیص داده نشده است و بعضا شاید به علت اصرار بیمار، برخی قرص‌ها و داروهای معمولی تجویز شده باشد. برخی از افراد نیز به تشخیص خودشان از داروهای معمول پرمصرف، استفاده کرده‌اند. در هر دو گروه، بیماران متوجه رفع سردرد خود شده‌اند اما علت سردردهای خفیف و موردی همچنان نامشخص مانده است و تصور آنها از اینکه قرص و داروی مصرف شده علت رفع مشکل آنها بوده غلط است. علت اصلی رفع سردرد و سرگیجه این افراد، خروج آنها از محیط آلوده به گاز بسیار خطرناک و کشنده مونواکسیدکربن بوده است نه داروهای مصرف شده!
از این رو از پزشکان محترم درخواست می‌شود در مواجهه با بیماران مراجعه‌کننده که از سردرد و سرگیجه موردی و مکرر می‌نالند و نشانه‌ای از سرماخوردگی یا دیگر بیماری‌های مرتبط ندارند،‌ احتمال اینکه بیمار در معرض گاز مونواکسیدکربن است را مد نظر قرار دهند و به بیمار خود یادآوری کنند و هشدار دهند که از عدم انتشار گاز مونواکسیدکربن در محل زندگی یا کار خود مطمئن شوند. با توجه به اینکه نظر پزشکان محترم برای بیماران حجت است، هشدار آنها می‌تواند مردم را نسبت به تهدید و خطر جدی گازگرفتگی آگاه کند تا بیش از پیش مراقب سلامت خود و اعضای خانواده‌شان باشند و هشدارهای ایمنی را جدی بگیرند.
 

 مسمومیت با مونواکسیدکربن
 اگر گاز مونواکسیدکربن همراه هوا وارد دستگاه تنفسی انسان شود، با شدت 200 برابر بیشتر از اکسیژن با هموگلوبین ترکیب می‌شود و ترکیبی پایدار به نام کربوکسی هموگلوبین ایجاد می‌کند. چنانچه 20 تا 30 در صد از هموگلوبین خون با کربوکسی هموگلوبین ترکیب شود، باعث بروز تنگی نفس و سردرد ملایم می‌شود. غلظت 30 تا 50 درصد موجب سردرد شدید، گیجی روانی، سرگیجه، سستی و آسیب به بینایی و شنوایی خواهدشد. در غلظت 50 تا 60 درصد، عدم هوشیاری بروز می‌کند که 30 دقیقه تداوم آن، باعث مرگ می‌شود. غلظت 80 درصد و بیشتر کربوکسی هموگلوبین در خون، بلافاصله موجب مرگ انسان می‌شود.
 

نحوه تولید گاز مونواکسیدکربن

گاز مونواکسیدکربن در پی احتراق ناقص در انواع سوخت‌ها از جمله نفت، گاز،‌ گازوییل و دیگر سوخت‌های‌ فسیلی در وسایل و سیستم‌های حرارتی شامل بخاری، شومینه، ‌آبگرمکن، موتورخانه مرکزی، پکیج، ‌زغال و حتی اجاق گاز و همچنین خودروها و موتورسیکلت‌ها تولید می‌شود. 
 توجه به این نکته ضروری است که براساس گزارش‌های رسمی‌ سازمان آتش‌نشانی تهران، نقص فنی سیستم یا وسیله مورد استفاده سهم جزیی در حوادث دارند و ریشه اصلی بروز حوادث، اشتباهات انسانی و مشکلات اساسی موجود در دودکش ساختمان‌ها و تهویه هوا در آنهاست که با آموزش و اطلاع‌رسانی صحیح می‌توان از بخش قابل‌توجهی از آنها جلوگیری کرد. نصب و به کارگیری غیرایمن و غیرمجاز وسایل حرارتی، ‌استفاده از سرویس‌کاران و تعمیرکاران غیرمجاز برای نصب و سرویس وسایل مورد نظر و عدم توجه به اهمیت و حساسیت دودکش‌ها و کارکرد صحیح آنها به ویژه در شروع فصل سرما از مهم‌ترین اشتباهات رایج انسانی است که در ادامه به برخی نکته‌ها و توصیه‌های ایمنی اشاره خواهد شد.
 

عوارض ناشی از استنشاق گاز مونواکسیدکربن
 وظیفه اصلی دستگاه تنفس در بدن، جذب اکسیژن هوا و انتقال آن به بافت‌های بدن و همچنین دفع گازکربنیک به خارج از بدن است. هوا از راه دهان و بینی وارد شده و پس از عبور از مجاری و حبابچه‌های تنفسی، اکسیژن آن از طریق ریه‌ها جذب می‌شود و به وسیله هموگلوبین موجود در خون، به بافت‌های مختلف بدن انتقال می‌یابد. در واقع ترکیب هموگلوبین با اکسیژن، ترکیبی ناپایدار است و به همین دلیل پس از رسیدن به بافت‌ها، اکسیژن آن جدا شده و جذب بافت‌ها می‌شود.
 

اگر گاز مونواکسیدکربن همراه هوا وارد دستگاه تنفسی انسان شود، با شدت 200 برابر بیشتر از اکسیژن با هموگلوبین ترکیب می‌شود و ترکیبی پایدار به نام کربوکسی هموگلوبین ایجاد می‌کند و بدیهی است که در این صورت بافت‌های بدن دچار کمبود اکسیژن خواهند شد. هرگاه ترکیب کربوکسی هموگلوبین خون تا حدود 10درصد برسد، علایم قابل‌توجهی در بدن مشاهده نمی‌شود. چنانچه 20 تا 30 درصد از هموگلوبین خون با کربوکسی هموگلوبین ترکیب شود، باعث بروز تنگی‌نفس و سردرد ملایم می‌شود. غلظت 30 تا 50 درصد موجب سردرد شدید، گیجی روانی، سرگیجه، سستی و آسیب به بینایی و شنوایی می‌شود. در غلظت 50 تا 60 درصد، عدم هوشیاری بروز می‌کند که 30 دقیقه تداوم باعث مرگ می‌شود. غلظت 80 درصد و بیشتر کربوکسی هموگلوبین در خون، بلافاصله مرگ انسان را درپی‌خواهدداشت.
 

گاهی منواکسیدکربن با دی‌اکسیدکربن با فرمول CO2 اشتباه گرفته می‌شود. لازم است بدانید دی‌اکسیدکربن خطرناک و کشنده نیست بلکه مونواکسیدکربن یعنی CO کشنده است.
 

 همکاری برای پیشگیری از رشد آمار
 

عدم توجه به ساده‌ترین نکات ایمنی می‌تواند تلخ‌ترین وقایع را برای همه خانواده‌ها در همه گروه‌ها و طبقات اجتماعی و درآمدی در پی داشته باشد. بسیار تکان‌دهنده است اگر بدانیم که میان قربانیان مرگ خاموش،‌ زوج‌های جوانی که تازه زندگی مشترک‌شان را شروع کرده بودند، ‌دانشجویانی که در شرف فارغ‌التحصیلی بودند یا کودکان خردسال و نوزاد هم مشاهده می‌شود.
 امید است با همراهی و مساعدت همه سازمان‌ها، ارگان‌ها، نهادها، رسانه‌ها و تشکل‌های علاقه‌مند، متعهد و دلسوز و از جمله پزشکان محترم بتوانیم با اطلاع‌رسانی و توانمندسازی مردم، از مرگ دلخراش هموطنان‌مان جلوگیری کنیم و مانع رشد آمار مرگ خاموش در سال جاری شویم که این مهم براساس آموزه‌های دینی‌مان، ارزش بسیار بالایی نزد خداوند خواهد داشت.
 

مسمومیت با مونواکسید کربن از پیشگیری تا درمان
 

علایم و نشانه‌ها
 

• احساس فشار در سر، سوزش در چشم
 

• ضربان نامنظم قلب،‌ سرخ شدن لب‌ها، بزرگ شدن مردمک چشم
 

• احساس گیجی، سردرگمی و عدم تشخیص آشکار
 

• ضعف، کسالت و خواب‌آلودگی،
 

• حالت تهوع و استفراغ
 

• تشنج،‌ کما
 

کمک‌های اولیه
 

• باز کردن سریع درها و پنجره‌ها و قرار گرفتن فرد مسموم در معرض هوای تازه
 

• خاموش کردن وسایل و سیستم‌های حرارتی مورد استفاده در ساختمان
 

• تماس فوری با آتش‌نشانی یا اورژانس
 

محدوده خطر و علایم مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن
 

پیشگیری از مسمومیت
چک کردن دودکش و وضعیت نصب وسایل و سیستم‌های حرارتی قبل از استفاده و در شروع فصل سرما
 

•

• اطمینان از نبودن درز روی دیوارهایی که مسیر عبور دودکش‌ها هستند به ویژه در اتاق‌های خواب، چون در برخی از حوادث شاهد نشت گاز مونواکسیدکربن از درزهای مورد اشاره به داخل واحد مسکونی هستیم.
اطمینان از طول عمودی مناسب برای دودکش‌های با مکش طبیعی و داشتن کلاهک H در پشت بام
 

•

• اطمینان از عدم نشت گاز حاصل از احتراق موتورخانه‌ها از طریق مشاعات و مسیرهای ورود هوا به داخل واحد مسکونی
اطمینان از ورود مستمر هوای تازه به محل سکونت و نبستن تمام روزنه‌ها و درزهای در و پنجره‌ها،
 

•

• استفاده از وسایل حرارتی مطابق دستورالعمل سازنده و استفاده از خدمات سرویس‌کاران مجاز شرکت‌ها
اطمینان از کارکرد صحیح وسیله حرارتی و عملکرد صحیح دودکش در زمان کارکرد محصول به صورت مستمر
 

•

• عدم استفاده از وسایل گرمایشی در فضای بدون تهویه (حمام، رختکن، سونا و جکوزی)
عدم استفاده از بخاری بدون دودکش در اتاق خواب و دیگر فضاهای بدون تهویه
 

•

• عدم استفاده از فر و اجاق‌های خوراک‌پزی برای گرمایش محیط
استفاده از وسایل و سیستم‌های گرمایشی نوین و ایمن با نظر کارشناسان شرکت‌ها مطابق با شرایط محل موردنظر
 

•

• استفاده از دستگاه‌های حسگر و هشداردهنده‌ گاز مونواکسیدکربن